Mustafa Hamdullah ERGİN Hasbihal

Yön ve Kıble Nasıl Bulunur?

Yön ve Kıble Nasıl Bulunur?

Herhangi bir yere veya araziye çıktığımız zaman, Eğer yanımızda etrafı bilen biri yoksa gece veya gündüz yönümüzü nasıl tayin eder yolumuzu nasıl buluruz?

Yazıma bir Hatırat(Anektot)ımı anlatmakla başlamak istiyorum.

Yirmi beş yıl görev yapıp emekli olmuş İmam-Hatip arkadaşın biri bir gün sohbet esnasında; Yaylaya çıktıklarını, fakat Namaz vakti gelince Hava açık ve kollarında da, Üzerinde Akrep ve Yelkovanı olan Mine’li saat olmasına rağmen; Kıble’yi ve yön’ü bir türlü bulamadıklarını Namazı rast gele bir yöne kıldıklarını anlattı.

Kıble veya Yön tayininde çeşitli usüller vardır. Elimizdeki veri(Done)ler ışığında bunları sizlere yazmağa çalışacağım.

Yön en kolay ve doğru olarak Pusula(Kıblename)ile bulunur. Pusula yatay durumda düz bir yere konur. İğne(İbre)sinin dönmesi hareketsiz kalıncaya kadar beklenir.

İğnenin renkli ucu Kuzey(Şimal-North-N- )i gösterir. Önümüzü Kuzey’e çevirirsek, Arkamız Güney, Sağımız Doğu(Şark),Solumuzda Batı(Garp) olur.

Haritaların Yukarıya gelen kısmı daima Kuzey’i gösterecek şekilde yapılmıştır. Harita düz bir yere yayılır. Üzerine de Pusula konur. Haritanın kenar çizgisi Pusulanın ibresiyle paralel oluncaya kadar çevrilir. Böylece Harita, Bulunan yere göre düzgün bir şekilde yerleştirilmiş olur.

Pusula olmadığı halde; Mine’li, Akrep ve Yelkovan’ı olan saatle de güneş’li hava veya açık havada Yön kolaylıkla bulunabilir. Saat elde yatay bir durumda tutularak, Akrebi Güneşin yönüne çevrilir, Akrep ile Saatin 12 rakamı arasının tam ortası Güney’i gösterir. Buna bakarak, Kuzey ve diğer yönleri bulmak kolaylaşır.

Pusulamız veya saatimiz yoksa Güneş’e bakarak yönümüzü bulabiliriz. Güneş Doğudan doğup, Batıdan battığı için, Sabahları yüzümüzü Güneş’in doğduğu yöne dönersek, Doğu’ya dönmüş oluruz. Öğleden sonra ise Güneş, Batı’ya geçer. Hava kapalı ise o zaman şunlara bakarız. Bazı ağaçlar Kuzey Rüzgârı’nın etkisiyle, Güney’e doğru eğik dururlar.

Karıncalar yuvalarının etrafına yığdıkları toprağın kuzey’e bakan yönünü daha yüksek tutarlar. Camii Şeriflere veya Minare kapılarına bakarak yönümüzü buluruz. Zira Minarelerin Şerefe kapıları daima Güney’(Kıble)e dönüktür. Kıble bizim için yaklaşık olarak Güney’i gösterir.

Geceleri yön bulmak için,Kutup Yıldızı(Demirkazık)ndan faydalanırız.Kutup Yıldızı; yaklaşık olarak tam Kuzey’de bulunan ve öteki yıldızlardan daha parlak bir yıldızdır(Birinci Kadirden).Kutup Yıldızı;Küçükayı(Tubbu asgar) Takım Yıldızı’nın en uçtaki yıldızıdır.

Kuzey yönü üç çeşittir. Yani üç çeşit Kuzey vardır.

1-Grit Kuzey,

2-Manyetik(Magnetic) Kuzey,

3-Hakiki Kuzey.

1-Grit kuzey: Griniç(Greenwich) Rasathanesi sıfır kabul edilerek, Haritalarda kullanılan Kuzey’dir.

2-Manyetik(Magnetic)Kuzey: pusula ibresinin gösterdiği Kuzey’dir.

3-Hakiki Kuzey: Kutup Yıldızı(Demirkazık)nın gösterdiği Kuzey’dir.

Bütün bu usüller az yâda çok Kuzey’i gösterir. En hassas Pusulalar bile gerçekten tam olarak kutbu göstermez. Kutup yönünü tam bulabilmek için, ya Kutup Yıldızını bulmak veya Pusula açısının sapma açısını bulmak gerekir. Sapma açısı her yerde her zaman başkadır. Örneğin: İstanbul’da 26 derece iken, Güney’e doğru inildikçe 29 derece olur. Şehrimizde(Sakarya) 29 derecedir.

Arz(Yer)ın Manyetik(Magnetic) alanı vardır. Dünya’nın Manyetik(Magnetıc) alanı 22 yılda bir yer değiştirir. (Güneş’in Manyetik Kutup’ları 700 yılda bir değişir.)

.Arz(Yer)ın neden Manyetik alanı olduğu kesin olarak anlaşılamamıştır. Bu alanın etkisiyle Pusulalar hep Kuzey- Güney yönünü göstermektedir.

Allahü Âlem, Yüce Yaratanımız bize yönümüzü bulabilmek için bu şekilde yaratmıştır. Pusula’nın gösterdiği doğrultu ile Coğrafi Kuzey-Güney doğrultusu arasında küçük de olsa bir sapma vardır. Bu farka Manyetik(Magnetic)sapma adı verilir.

Özel maksatlı olarak hazırlanmış Haritalarda alt sağ köşede basım tarihi ve sol köşede (P) noktası bulunur. Üst sağ kenarında ise Şeffaf Minkale Skala’sı veya Derece İnhiraf(Saptırma) Müşiri bulunur. Çünkü Pusula ibresi, Her yıl saat ibresi yönünde 2 derece sapma yapar.

Haritanın basım tarihinden bu güne hesaplanır. Dakika dereceye çevrilir(15 Dakika 1 derece’dir).Haritanın üzerine Pusula konup, bir iple(P)noktasından İnhiraf Müşiri’ne tutulur. Yapılan hesap eklenir ve o harita üzerindeki yer ancak bulunur.

Şeyhi Ekber Muhyiddin-i Arabî Hz.leri ve İbrahim Hakkı Hz.leri bu sapmaları eserlerinde açıklamışlardır. Bütün bu izah etmeğe çalıştıklarımızdan başka, Bazı Takvimlerde Kıble Saati verilir. Hangi Şehirde bulunuyorsanız o şehrin Kıble Saatine bakıp, O saat de Güneş’e dönerseniz Kıble’ye ve Güney’e dönmüş olursunuz.

Bütün bu yazdıklarımızdan maada birde Dünya Kıble Günü vardır. Kıble tayinindeki hataları gidermek için, Her yılın 28 Mayıs ve 16 Temmuz günleri, Yılda iki gün Dünya Kıble Günü olarak kutlanmaktadır. Türkiye Saati ile 28 Mayıs’ta Saat 12.18 de, 16 Temmuz günü Saat 12.26 da yılda iki def’a olmak üzere Güneş(Şems) tam Kabei Muazzama üzerinde bulunur.

Güneş(Şems)tam Kabei Muazzama üzerinde iken, dünyada Güneş’i gören yerlerde(Türkiye’de de yazdığımız bu iki ayrı zaman ve iki ayrı Saat de)Güneş’e doğru dönen kimse, Ayni zamanda Kabeyi Muazzama’ya yani Kıbleye dönmüş olur.

Böylece bulunduğumuz yerin Kıble istikameti kolay ve doğru olarak tayin edilmiş olur.

 Bir sonraki yazımda buluşuncaya dek kalın Sağlıcakla….