Mustafa Hamdullah ERGİN
Hasbihal
Sakarya (Sangarıos) Nehri
Ülkemiz sınırlarından doğup Dört Coğrafi Bölgemizi geçerek,Sakarya ili sınırları içinde olan,Karasu ilçesinden karadenize dökülen suyu bol ve Ülkemizin üçüncü uzun suyu olan Sakarya Nehri veya Tarihteki adıyla Sangarios Nehri;Üzerine Sarıyar Barajı kurulana dek,Adapazarı ovası sular altında kalır,Bataklık olur,kullanılamaz bir hale gelirdi.Sarıyar Hidroelektrk Barajı kurulunca,Ova rahatlamıştır.
Türkiyenin Kuzeybatı Anadoludan,İçanadolu BölgesiniBatısında bulunan,Emirdağ eteklerinden çıkarak,Eskişehir ovasını suladıktan sonra,Bilercik il topraklarında, Marmara Bölgesine girer.
Sakarya Nehri (Irmağı)nin Çifteler İlçe merkezinin 3 Km. Güneydoğusundaki suyu bol ve ılık kaynaktan çıktığı genellikle kabul edilerek,buraya Sakarya'nın başı denir.Sakarya adı;aşağıya doğru buradan başlayarak kullanılır.Bu noktadan karadenize döküldüğü yere kadar,Nehrin uzunluğu 590 Km.kadardır.Sakarya akarsu sistemi,en uzun kolu olan ,Porsuk Çayı'nın olduğu yerden(Dumlupınar Güneyinde Toklusivrisi'nden çıkan Bayatçık Deresi)başlatılırsa, sistemin uzunluğu 765 Km.ye ulaşır.Ayrıca asıl Sakarya'ya ana kaynağından 10 Km. aşağıda katılan Seyit Suyu'nun,Çakmaktepe'den,Sarıçayır Deresi adıyla çıkan başlangıcıda gözönünde tutulursa,Nehrin uzunluğu 720 Km. olur.
Sakarya'nın başlangıcını Bayat Yayla(Plato)sından çıkan, Bayat Suyu'yla başlatanlar vardır.Ancak bu başlangıç suları,çığırlarının bir kısmında,bilhassa Yaz'ın büsbütün kuruyan sel yatakları durumundadırlar.
Sakarya;çifteler yakınındaki ana kaynağından sonra,önce doğu'ya,sonra Güneydoğuya,tekrar Doğu'ya,Kuzeydoğu'ya, sonra Batı'ya dönerek ünlü YAY'(Kavis)ını çizer.Bu Yay'ın kuşattığı geniş alana;Jeolog-Coğrafya'cı A.Phılıppson,Sakarya Yarımada'sı adını verir.Bu Yarımada,Porsuk Çayı'nın Batı-Doğu doğrultulu çığırıyla boydan boya kesilir. Çığırın yukarı bölümünde Sakarya,Porsuk Çayı kavşağına kadar,az eğimli ve yere az gömülmüş,yatağı daha çok bir ova akarsuyu niteliğindedir.Çizdiği Yay'ın,en Güney noktasında Sakarya'ya karışan,Gökpınar Dere'si,yağışlı mevsim'de nehre,Akgöl Havzası'nın suyunu boşaltır.Eski Tarihlerde Sakarya'nın su toplama Havzası Sultan Dağları'nın yamaçlarına kadar uzanırkendaha sonraları,bu bağlantının kesilmiş olduğu görülür.
sakarya nehri'nin;Sağ'dan aldığı en önemli kol olan Porsuk Çayı ile birleştiği yerin yakınında,Antik Gordion Şehri(Yassıhöyük)Doğu'sundan geçen Sakarya Nehri,Sağdan Ankara Çayı(Çubuk Suyu)nı ve daha ötede Kırmır Çayı'nı alır.Bu kesimde çevresi daha engebeli olup,eğimide çok artar.Vadi boyunda;dar Boğazlar'la genişçe Ova Tabanları görülür.Bu kesim Elektrik enerjisi elde etmek için kademeli bentler yapılmasına çok elverişlidir.Birinci Baraj Sarıyar'da yapılmıştır. İnhisar Bucak merkezi iken daha sonra(Bilecik ilinin ilçesi)olan yerden sonra,Kuzey'e yönelen Sakarya,Soldan Vezirhan'ın aşağısında Karasu(Bilecik ili önünden geçer),Osmaneli'nin aşağısında Göksu(İnegöl ve Yenişehir ovalarını sulayarak gelir)kollarını ve Osmaneli'nin yukarısında Sağ'dan Göynük Suyu'nu alır.Pamukova'dan geçtikten sonra,Geyve'den Karaçayı alır.Dik Yamaçlı ve dar Geyve Boğazı'ndan akar.Doğançay'dan Doğançay Suyu,biraz daha ileriden Akçay Suyu'nu alarak,Adapazarı (AKOVA)çıkar.Burada Vadi Tabanı 50 Mt.nin altına iner.Sakarya Nehri tam bir ova akarsuyu halini alır.Adapazarı Şehir Merkezi'nin 4 Km.Doğu'sundan geçen Irmak,Ova'nın Kuzey kesiminde,Sağdan Mudrnu Suyu'nu,daha ilerde tepelik bir alanda soldan,Sapanca Gölü'nün fazla suyunu boşaltan Çark Suyu'nu alarak Sakarya İli Karasu İlçe Merkezi yakınında Karadeniz'e dökülür.
Sakarya'nın Delta'sı ,Kızılırmak ve Yeşilırmak Delta'ları gibi Deniz'e doğru bir çıkıntı meydana getirmez.Sakarya'nın akış rejimi düzensizdir.Yatağında en fazla su,yağışların bol ve buharlaşmanın az olduğu ilkbaharda bulunur.En düşük su seviyesi ise Yaz sonunda görülür.Rejim düzensizliği Gemi işletimine engel olur.Bununla birlikte Nehrin aşağı kesimlerinde,eskiden altı düz kayıklarla yük taşınıyordu.Tarih Devirlerinde geçen yüzyıllar içinde Tavuklar Köprü'sü(Uzunköprü)civarında iki kola ayrılmış olarak akardı.Nehrin bir kolu,Tohum Islah İstasyonu'nun yanından geçerek,Beşköprü(Jüstinyen Köprüsü)altından,diğer koluda bu günkü yatağından akardı.Bu iki kol daha sonra Söğütlü dolayında birleşirdi.İşte Adapazarı bu iki kol arasındaki(ADA)üzerinde kurulmuştur.Bunun için Halk Adapazarı'na sadece (ADA)der.
Üzerinde;Sarıyar Hidroelektrik Barajı,Çubuk 1,Çubuk 2,Bayındır,Kurboğazı,Porsuk,Kayaş,Batakdere,Kunduzlar,Çatören,Çamlıdere,Gökçekaya Sulama Barajları ile Mekece Sulama Regülatörü vardır.
Bir sonraki yazımda buluşmak üzere sağlıcakla kalın.
#
