KÜLTÜRÜMÜZÜN ORTA DİREĞİ YUNUS EMRE

Mehmet AYDOĞAN

* Hocam merhabalar! BM UNESCO tarafından 2021 yılı Yunus Emre yılı ilan edildi. Öncelikle BM ve UNESCO nedir? Kısaca açıklayabilir misiniz?

Feridun ESER: BM, 1948 yılında, ikinci dünya savaşı sonrasında uluslararası barışı sağlamak ve işbirliğini güçlendirmek amacıyla kurulmuş bir teşkilattır. UNESCO ise BM’ye bağlı, uluslararası bilim, kültür, sanat organizasyon teşkilatıdır. Zaman zaman ulusal ve evrensel değerleri, kişileri, eserleri gündeme getirir. Bu kapsamda 2021 yılı Yunus Emre yılı ilan edildi. Ülkemizde de Cumhurbaşkanlığının onayı ile kabul edildi.

*Neden Yunus Emre yılı? Sebep nedir?

Feridun ESER: Daha önceleri, mesela 2007 yılında Mevlana yılı ilan edilmişti. Daha eskilerde 1970’li yıllarda olması lazım, Biruni yılı ilan edilmişti. Bu 2021 yılı aslında sadece Yunus Emre yılı değil aynı zamanda Ahi Evran ve Hacı Bektaş yılı olarak da ilan edildi. Bu isimler bizim değerlerimiz, anılması, anlaşılması, tanınması ve yaşatılması gerekiyor. Yunus Emre, diğerleri gibi, örnek bir şahsiyet. Böyle örnek şahsiyetlere, onların tanınmasına ihtiyaç var. Milli kültür ve milli kimliğimizi temsil eden değerlerdir bunlar. Dünyanın Yunusça bakışa, Yunusça yaşantıya, Yunusça söyleme/ sözlere ihtiyacı var.BM, dünyanın barışa, huzura, dostluğa ihtiyacı olduğunun farkında ve bunu sağlayacak olanın da bizim kültürümüzde olduğunun farkında diye düşünüyorum. Sevgiye, hoşgörüye daha fazla ihtiyacımız var.

* Yunus Emre kimdir? Kısaca nasıl tanıtırsınız?

Feridun ESER: Yunus Emre, bir Türk ozanı, bir derviş aynı zamanda bir fikir ve gönül insanıdır. 1200’lü yıllarda Anadolu’muzda yaşamış. O yıllar Selçuklu Devleti’nin son dönemleridir, Haçlı seferlerinin ve Moğol işgalinin olduğu zorlu yıllardır. Yunus Emre’nin kimliği hakkında farklı bilgiler var. Uzmanların yorumlarına baktığımızda ortada bir değil en az iki tane Yunus olduğunu anlıyoruz; Aşık Yunus ve Yunus Emre. Aynı dönemde yaşamış, yaklaşık aynı fikirleri ve değerleri dile getirmiş, yaşantıları ve isimleri aynı kişiler var. Ancak benzerlikler nedeniyle bunlar belki de bir kişiymiş gibi sunuluyor, biliniyor; bunları birbirinden ayırma ihtiyacı hissedilmiyor. Bunu neye göre söylüyorsunuz, derseniz? Anadolu’da birkaç farklı yerde Yunus Emre’ye it mezarların varlığı, ona ait olduğu söylenen şiirlerdeki üslup farklılıkları vs nedeniyle Yunus Emre denilen kişinin aslında tek bir kişi olmadığını gösterir. Yani böyle iddialar var.Önemli olan onun temsil ettiği ruhtur, anlayıştır. Düşünceleri ve söylemleri aynı kişilerdir. Bu sebeple daha ziyade tek bir kişi gibi takdim edilmektedir. Hakkında birçok kitaplar yazılmış, diziler, filmler çekilmiş, akademik etkinlikler, konferanslar vs düzenlenmiş kişilerden biridir.

* Bu hususu biraz daha açabilir misiniz?

Feridun ESER: Kimine göre Yunus Emre, bir halk ozanıdır, öyle okumuş - yazmışlığı, pek bir eğitimi yoktur. Bunun kullandığı dil, halk dilidir ve bazı dini değerleri sanki hafife alır; öyle yorumlanır. Bu büyük ihtimalle Aşık Yunus’tur. Tabi bu görüşe eleştiri de yöneltilir. Kimine göre de Yunus Emre, okumuş, eğitimli, bilgili biridir hatta zamanın kadılarından yani hakimlerinden biridir, fakih yani fıkıhçı, bugünkü anlamda hukukçudur; sonradan tasavvufa yönelmiş ve sufi, dervişlerden olmuştur. Bunun kullandığı dil, şiirlerindeki üslup ise edebi açıdan daha süslü, daha sanatlıdır ve dine daha bağlı, daha sadıktır. Ona atfedilen şiirlerden anlaşılan budur. Böyle bir rivayet de vardır. Asıl Yunus Emre diye bilinen kişi, kuvvetle muhtemel ki budur. Yunus Emre, belirli bir yerde durmamış, belli bir yerde yaşamamıştır. O gezgin dervişlerden biridir. Kuvvetle muhtemel Bolu’nun güneyinde veya Eskişehir civarında bir yerde doğmuş, Nallıhan’da kadılık yapmış, ilk olarak Sakarya Nehri boylarında kendini göstermiştir.Anadolu’nun pek çok yerini gezmiş, görmüştür hatta Azerbaycan’a ve Suriye’ye, Şam’a kadar gittiğini şiirlerindeki ifadelerinden anlıyoruz.

* Yunus Emre’nin düşünceleri hakkında neler söylenebilir?

Feridun ESER: Yunus Emre, hoşgörü, sevgi ve hizmet insanıdır. İnsanı, doğayı, doğadaki varlıkları ve bunları yaratan Allah’ı seven, gönül ehli bir insandır. İnsana sabretmeyi, iyilik yapmayı, hizmet etmeyi, işleri kolaylaştırmayı, yardımseverliği teşvik eden, yapan, örnek olan bir kişidir. İnsan, hayvan, bitki hepsi Allah’ın kuludur; kul ile kast edilen sadece insan değildir. Bu çerçevede kul hakkına dikkat etmek, çiğnememek gerekir. O bir filozof mudur? Hayır; o bilinen anlamıyla bir filozof değildir ama o bir düşünürdür, bilge bir kişidir. O bir şair midir? Evet, şairlik yönü vardır; hem de etkili bir söz ustasıdır. 700 yıldır halen onun şiirleri okunur; sevilerek okunur ve dinlenir. Bazı kutsal günlerde ve gecelerde, kandillerde, cemiyetlerde okunan ilahiler, Yunus Emre’nin şiirleridir. Bize halen seslenmekte, halen hitap etmekte! Bize iyi düşünmeyi, iyi işler yapmayı, iyi insan olmayı öğütlüyor. Bugün buna çok ihtiyaç var. Emin, güvenilir insan olmaya çok ihtiyaç var. Toplumsal barışı ve huzuru sağlayacak olan ilkeleri ortaya koyuyor. Örnek alınması gerekir. Yunus Emre’ye göre ilim, yani bilgi önemlidir ama edep ve ahlak ondan daha önemlidir. Nitekim bir şiirinde bunu dile getirir. Edep, insanın süsüdür; insanı insan yapan edeptir.

Edep, insanı sevdirir. Mesela gönül kırmak, büyük bir kötülüktür, günahtır. Bir şiirinde de bundan bahseder; gönül kırmayı, Kabe’yi yıkmak gibi görür. Gönül (kalp), Allah’ın tecelli ettiği, baktığı yerdir, imanın yeridir, imanın tasdik yeridir gönül. Yunus Emre’ye göre dünya, geçici ve aldatıcı, oyalayıcı bir yerdir.

Dünyanın ve dünya malının aşığı değil Allah’ın aşığı olmak gerekir. Dünyanın geçici ve aldatıcı bir yer olduğunu ne zaman anlıyoruz? Ya hastalanınca, ya ciddi bir kaza yapınca ya da bir yakınımızı kaybedince! Ölüm ve hastalık, bize dünyanın geçici ve aldatıcı olduğunu hatırlatır. Asıl dünyayı, ahireti hatırlatır. Yaşanan acılar birer uyarıdır, derstir. Yunus Emre’ye göre dünya, imtihan yeridir. Varlıkla da imtihan oluruz, yoklukla da. Kimin imtihanı kazanacağı yaşantısına, yaptıklarına bağlı! Doğru, dürüst ve sade yaşamaya çok önem vermiştir. Gösterişi, lüks ve israfı kınamıştır. Yunus Emre hakkında bir kitap okumak, onun yazmış olduğu Divan’ı,ki şiirler kitabıdır, okumak gerekir.Okuyalım ki anlayalım.

* Yunus Emre’nin eserleri ve etkiler hakkında neler söylersiniz?

Feridun ESER: Bilinen iki temel eseri vardır. Risalet-un Nushiyye yani Nasihatler Kitabı ve şiirlerinin bulunduğu Divan adlı kitap. Nasihatler Kitabı, bir tür ahlak felsefesi kitabı gibidir. Nasıl yaşamalıyız, nasıl davranmalıyız bunu anlatır. Mesela burada akıldan, aklın öneminden, aklın gönülle ilişkisinden bahseder. Akıl çeşitlerini sıralar ve açıklar. Bu husus, Avrupa felsefesinde pek değinilmiş bir husus değildir. Bunun üzerinde durulmalıdır. Yunus Emre, düşünce, ahlak, edebiyat, sanat alanlarında etkili olmuştur. Sadece kuru söylemlerle, sözle bir şeyleri dile getiren bir kişi değildir. İnandığını yaşayan biridir. Onu unutulmaz yapan da, esasen budur. O, Mevlana, Hacı Bektaş, Ahi Evran ve Nasreddin Hoca ile aynı dönemde yaşamıştır. O dönemde ne kadar büyük, etkili insanlar yetiştirmişiz? Bunun sırrı nedir? Oraya da bir bakmak gerekir. Kaliteli, etkili, büyük insanlar yetiştirmeyen bir toplum sorun/ kriz içindedir. Medeniyetimizin temel direkleri olan kişileri çok iyi tanımak gerekir.

*Son olarak eklemek istediğiniz bir husus var mıdır?

Feridun ESER: Medeniyetleri, iyi yetişmiş insanlar kurarlar ve devam ettirirler. Milletlerin devamı, büyümesi, gelişmesi de nitelikli, iyi yetişmiş insanlarla mümkün bu sebeple nitelikli ve bilgili insanlar yetiştirmek gerekir. Bunun yolu da iyi eğitimden geçiyor. Eğitim sadece bilgi kazandırmak değildir. Eğitim aynı zamanda ahlaklı insan, iyi insan yetiştirmektir. Aile ve okulun görevi budur. Bu mevzuya ağırlık vermemiz, önem vermemiz gerekir.

*Vakit ayırıp, sorularımızı cevapladığınız için teşekkür ederiz.

Ben teşekkür ederim. İyi çalışmalar dilerim.