Temettuat Defterlerine Göre 1844 Yılı Geyve Kazası
Editör
Osmanlı devletinde XV. ve XVI. yüzyıllarda vergi mükellefi olan erkeklerin belli aralıklarla nüfus sayımları yapılıyordu. 19. yüzyıla kadar nüfus sayımları, topraktan alınan vergilerin yeniden tespit edilmesi amacıyla, toprakların kayıt edilmesi şeklinde yapılmıştır. Bu tür kayıtların yer aldığı defterler genellikle Tapu Tahrir Defterleri ve Avarız Defterleri'dir. Bu kaynaklardan anlaşılan odur ki, tespitler yapılırken nüfus doğrudan sayılmamakta; vergi mükellefi olan hane sayısı göz önünde bulundurulmaktaydı. Bu sebeple nüfus defterlerinden sayımı yapılan mekânın nüfusu ancak tahmini olarak hesaplanabilir. Bu hususta yapılan çalışmalar genellikle, merhum Ömer Lütfi BARKAN’ın tahmini hane sayısı olarak verdiği 5 rakamına dayanmaktadır. (Ömer Lütfi Barkan’ın yaptığı hesaplamaya göre, her hanede beş kişi olmak üzere “hane sayısı x 5= nüfus”) .
19. Yüzyılda yapılan nüfus sayımları toprak veya mülk yazımı sebebiyle değil, doğrudan doğruya nüfusun ve bu nüfustan alınacak vergi miktarının tespit edilmesi için yapılmıştır. Haneler sayılırken vergi mükellefi yetişkinler ve gelecekte devletin asker gücünü ve vergi mükelleflerini teşkil edecek olan erkek çocuklar kaydedilmiştir. Vergi ve askerlik yükümlülüğü olmadığından kadınlar sayım dışında bırakılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde modern olarak nitelendirilebilecek nüfus sayımları ilk defa 1831 yılında II. Mahmut döneminde yapılmıştır. Sayım sırasında Müslüman, Ermeni, Rum ve Yahudiler ile Osmanlı veya Rus tabiiyetine geçmiş olup "yabancı" olarak nitelendirilen Müslim ve gayrimüslimler de kaydedilmiştir.
Devlet, bir taraftan reâyânın (halkın) vergi ve cizye evraklarını yeniden düzenlemek için nüfus sayımlarını, diğer taraftan maliyesini zenginleştirmek ve hızla artan masrafları karşılamak amacıyla, ilk defa 1840(1256) yılında uygulamaya sokulan ve hane sahiplerinin gelirlerinin tespiti maksadıyla yapılan temettü sayımlarını yürürlüğe koymuş oldu.
Temettü, meta'-tefe'ül babında mal, eşya, kazanç, kâr etme, fayda görme manasına gelir. Fertlerin iktisadî imkânlarını tespit etmek suretiyle kişinin ekonomik gücüne, senelik kazancına göre vereceği verginin belirlenmesi amacına yönelik olarak Osmanlı Devleti'nin önemli bir kesiminde emlâk, arazi, hayvanat ve temettüat sayımları sonucu oluşan ve kısaca adına Temettüat Defterleri denen defter koleksiyonları Osmanlı tarihçileri için önemli istatistikî verileri kapsar. Yani kişiye kazanç sağlayacak her türlü mal varlığı, tarla, bahçe, ev, dükkân, hayvanlar ve bundan başka gelir getiren bir mesleği varsa bunların hepsi tespit edilerek her mükellefin kişisel servetine ve senelik kazancına göre bir vergi konmaya çalışılıyor.
Bu herkesin kazancına göre vergi alınması usulü Tanzimat Fermanı’ndaki eşitlik ilkesine dayanarak uygulamaya konulmuş, Tanzimat'ın cari olduğu yerlerde 1840-1845'te iki sayım yapılmış Temettüat Defterleri bu sayımlar sonucu oluşmuştur. İşte bu sayımlar Osmanlı taşrasının anlaşılmasına yönelik önemli istatistikî bilgiler sunar. Nüfus defterleri kadar, nüfusun tesbiti açısından mühim değillerse de Temettüat Defterleri hüviyetleri itibariyle çok daha teferruatlı bilgi ihtiva etmektedir.
Temettüat Defterleri en küçük sosyal birim olan hane düzeyinde bilgi verir. Bunun yanında hane düzeyindeki bilgilerden bölge düzeyinde bilgilere ulaşılabilir. Yani bu tek hânelerden mahallelerin, mahallelerden şehirlerin, şehirlerden bir bölgenin sosyo-ekonomik profilini çıkarabiliriz.
Temettüat Defterleri vergi mükellefinin adını, şöhretini, şemailini, mükellefin vergiye esas olan gelir kaynaklarını, kaynağın yıllık gelirini, gelire göre alınacak vergiyi ayrıca bunlardan fazla olarak varsa ziraat dışı gelir kaynaklarını ve bu kaynaklardan alınacak vergiyi kaydetmektedir.
Maliye Varidat Kalemi defterlerinden olan Temettü Defterleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde ML. VRD. TMT kaydıyla bulunmaktadır. 1988'de kataloglanarak araştırmaya sunulan Temettüat Defterleri serisi 9 katalogda toplanmıştır. 17.747 defteri ihtiva eder. Defterlerde ve o devirdeki idarî taksimat esas alınmıştır. Eyaletler kendi içinde alfabetik olarak kazalara ayrılmıştır. Sonra sıra numarası verilmiştir. Defterlerin çoğu 1261 sayımından kalmıştır.
Bu çalışmamızda Bolu Eyaleti Kocaeli Sancağına bağlı Geyve kazasına tabi mahalle ve köylere ait defterler incelenmek suretiyle, Geyve’nin 1844 yılına ait sosyo-ekonomik yapısına dair bilgilere ulaşmaya çalışarak siz değerli Geyvelilerin istifadesine sunmaya çalışacağız.
Gayret bizden tevfik Allah’tan.
Bolu Eyaleti Kocaeli Sancağına bağlı Geyve kazasına tabi mahalle ve köylere ait nüfus bilgileri aşağıda belirtildiği gibidir. ( Taraklı ve Pamukova hariç tutulmuştur.)
1844 (1261) YILI TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE GEYVE
S.NO: KÖYLER HANE SAYISI*NÜFUSU X 5
1-AKDOĞAN 69 345
2-AKSEKİ 4 20
3-ALIPLAR 11 55
4-ARIĞAT (ARGAT-ÇAMLIK)88 440
5-BAĞCIĞAZ(BAĞCAZ) 25 125
6-BAYAT 34 170
7-BOZVİRAN ( BOZÖREN) 36 180
8-CAMİİKEBİR MH. 81 405
9-ÇARDAK 19 95
10-CECELER 17 85
11-ÇENGEL 4 20
12-ÇUKURVİRAN (ÇUKURÖREN-ÇÜKREN)6 30
13-EPÇELER 20 100
14-GÜNEY 55 275
15-HACILAR 14 70
16-HIRKA 49 245
17-KAFİRSINDIĞI (HALİDİYE) 35 175
18-KOZAN 53 265
19KORU DERESİ(KORU) 38 190
20-SARAÇLIÜSTÜ (MÜSLÜMAN)68 340
21-SARAÇLIÜSTÜ (RUM KÖYÜ)88 440
22-SAFİ 37 185
23-SEKİHARMAN 34 170
24-TAŞOLUK 16 80
25-TEMÜRLER (DEMİRLER) 23 115
26-UMURBEY 121 605
27-UZUN KAVAK(KAVAK) 28 140
28-YAYLAK 16 80
TOPLAM:1089 Hane 5445 Nüfus
* Ömer Lütfi BARKAN'a göre nüfus hesaplaması: hane sayısı x 5= toplam nüfus
KOZAN KÖYÜ İSİMLER
S.NOADIMESLEĞİ
1-Mehmed oğlu Hacı Mustafa Efendi İmam
2-Müezzin Mehmed oğlu Hüseyin Ağa Muhtar
3-Abdullah oğlu Berber Kara Mustafa Berber
4-Hacı Hüseyin oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
5-Gemici Osman oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
6-Deli Hüseyin oğlu İsmail Çapacı
7-İbrahim oğlu Eşref oğlu Ali Ashab Ziraatten
8-Mehmed oğlu İlyas Ali Ashab Ziraatten
9-Esirli? Mehmed oğlu Mustafa Ashab Ziraatten
10-Ahmet oğlu Değirmenci Eşrefin oğlu Ali Ashab Ziraatten
11-Hüseyin oğlu Çoban Mehmed Ashab Ziraatten
12-Akça Hüseyin oğlu Mustafa Ashab Ziraatten
13-Abdullah oğlu Deli Ahmed oğlu Hüseyin Çapacı
14-Hüseyin oğlu Topçu Mustafa Ashab Ziraatten
15-Karaman Osman oğlu Osman Ashab Ziraatten
16-Ali oğlu Solak Ali Ashab Ziraatten
17-Müezzin Osman oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
18-Ahmed oğlu Bağcı Süleyman Çapacı
19-Hafız Ahmed oğlu İbrahim Ashab Ziraatten
20-Hacı Mehmed oğlu Ali Ashab Ziraatten
21-Hisarlıklı Ali oğlu Mustafa Çapacı
22-Kahveci Osman oğlu Mustafa Ashab Ziraatten
23-Kemahlı İbrahim oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
24-Hüseyin oğlu Salih oğlu Osman Çapacı
25-Köse Hüseyin oğlu Ahmed Ashab Ziraatten
26-Kara Osman oğlu Osman Ashab Ziraatten
27-Mehmed oğlu Uzun Mustafa Ashab Ziraatten
28-Ömer oğlu Berber Hüseyin Ashab Ziraatten
29-Gül Ahmed oğlu Çakır Ali Ashab Ziraatten
30-Kara Osman Oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
31-Türbevi? Mustafa Oğlu Sarı MehmedAshab Ziraatten
32-Feyzullah oğlu Molla Tahir Ashab Ziraatten
33-Köse Ahmed oğlu Ali Ashab Ziraatten
34-İbrahim oğu Şallı? MustafaAshab Ziraatten
35-Alagöz İsmail oğlu İsmail Ashab Ziraatten
36-Akça Osman oğlu Ali Ashab Ziraatten
37-Hüseyin Çavuş oğlu Ahmed Çapacı
38-Çakır Osman oğlu Osman Ashab Ziraatten
39-Osman oğlu Eşref oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
40-Ahmed oğlu Bodur Ali Ashab Ziraatten
41-Kara Mehmed oğlu Hüseyin-Ashab Ziraatten
42-Kara Mehmed oğlu Hasan-Ashab Ziraatten
43-Enişte Mehmed oğlu-Mehmed-Ashab Ziraatten
44-Türid Ali oğlu Kara Hüseyin-Ashab Ziraatten
45-Ahmed oğlu Değirmenci Ali-Değirmenci
46-Memiş oğlu Değirmenci Abdullah-Değirmenci
47-Hüseyin oğlu Çavuş Emin Ashab Ziraatten
48-Esir Mehmed oğlu Kara Mehmed-Ashab Ziraatten
49-Ali oğlu Ankaravi (Ankaralı) Hüseyin-Çapacı
50-Hatip Hüseyin oğlu Hoca Hüseyin-Ashab Ziraatten
51-Merhum Numanın Yetimi Ali 4 yaşında
52-Merhum Molla Ahmed yetimi Ali-5 yaşında
53-Merhum Çakır Alinin yetimi Ahmed-3 yaşında
Vergisi: 13.662
Temettuatı: 72.740
Ashab Ziraatten: 38
Çapaçı: 7
Değirmenci: 2
İmam : 1
Muhtar: 1
Berber: 1
Çocuk:3
HIRKA KÖYÜ İSİMLER
S.NOADIMESLEĞİ
1-Halil oğlu Hacı Hüseyin Ashab Ziraatten
2-Ahmed oğlu Hacı Ali Ashab Ziraatten
3-Ali oğlu Hacı Süleyman Ashab Ziraatten
4-Kömürcü Abdullah oğlu Abdullah Ashab Ziraatten
5- İbrahim oğlu Süleyman Ashab Ziraatten
6-Kethüda Ali oğlu Ahmed Ashab Ziraatten
7-Boluda Ali Paşa oğlu Mustafa Ashab Ziraatten
8-Aksulu Ebu Bekir oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
9-Mustafa oğlu Hırkalı Mehmed Ashab Ziraatten
10-Süleyman Paşanın oğlu İsmail Ashab Ziraatten
11-Halil oğlu Saka Mehmed Ashab Ziraatten
12-Mahmud oğlu Çavuş Mehmed Ashab Ziraatten
13-Mehmed oğlu Uzun Hasan Ashab Ziraatten
14-AşıkAhmed oğlu Mehmed oğlu AliAshab Ziraatten
15-Emin oğlu Atalı Mustafa Ashab Ziraatten
16-Koca Mehmed oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
17-Ali oğlu Usta Emin Ashab Ziraatten
18-Molla İbrahim oğlu İbrahim Ashab Ziraatten
19-Mehmed oğlu Kasap Mehmed Ashab Ziraatten
20-Koca Bıyık Hasan oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
21- Ali oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
22-Türid Mehmed oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
23-Mahmud oğlu Mustafa oğlu Mustafa Çapacı
24- Usta Ahmed oğlu Ali oğlu Mustafa Muhtar
25-Emin oğlu Kasap Mustafa Ashab Ziraatten
26-Hasan oğlu Çil Hasan Ashab Ziraatten
27-Kara Ali oğlu Battal Mehmed Ashab Ziraatten
28-Deli Süleyman oğlu Hüseyin 2 yaşında
29-Ali oğlu Deli başının Ali Ashab Ziraatten
30-Ebu Bekir oğlu Sarı Kasap Mehmed Ashab Ziraatten
31- Osman oğlu Ebubekir Ashab Ziraatten
32-Cam Ali oğlu Hacı Mehmed Çapacı
33-Kürt Hasan oğlu İbrahim Çapacı
34-Halil oğlu Molla Osman İmam
35-Mahmud oğlu Mustafa oğlu Hasan Ashab Ziraatten
36-Kara Mehmed oğlu Osman10 yaşında
37-Usta Hasan oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
38-Aşık Ahmed oğlu Hasan Zevcesi Ali kızı Hatice Kadın
39-Mehmed oğlu Koca Ali Çapacı
40-Düzceli oğlu Kara Halil Ashab Ziraatten
41-Katırcı Ali oğlu Laz Mustafa Çapacı
42-Mustafa oğlu Karaca Mehmed İhtiyar
43-Halil Paşa oğlu Mustafa oğlu Hasan Çapacı
44-Kara Ahmed oğlu Ali Hizmetkâr
45-Horoz Ömer oğlu Mustafa Çapacı
46-İsmail oğlu Kahveci Yusuf Hizmetkâr
47-Hacı Osman Hatunu Ali kızı Hacı Hanım Kadın
48-Hacı Emin Zevcesi Hasan kızı Ayşe Kadın
49-Hacı Mehmed oğlu Mecnun Halil Mecnun
Ashab Ziraatten: 31
Çapacı :7
Muhtar: 1
İmam: 1
Hizmetkar: 2
Çocuk: 2
Kadın:3
İhtiyar: 1
Mecnun: 1
Vergisi:10.350
Temettuatı: 66.800
Yavuz Şengül
Mustafa Hamdullah ERGİN
GEYVE HABER
